تاریخ لوله کشی در ایران باستان

ایرانیان باستان از پیشگامان در زمینه لوله کشی و آبرسانی بودند. شواهد نشان می دهد که سیستم های لوله کشی در ایران از حدود 4500 سال پیش در شهر بابل وجود داشته است. این سیستم ها برای انتقال آب از چشمه ها و رودخانه ها به منظور تامین نیازهای آبی شهریان و مزارع اطراف شهر استفاده می شده است.

مقاله  انقلابی در صنعت لوله کشی را هم ببینید.

لوله کشی زیرزمینی سریع و بدون کنده کاری

نمونه های برجسته از سیستم های لوله کشی در ایران باستان

قنات: قنات ها سیستم های زیرزمینی آبرسانی هستند که برای انتقال آب از مناطق مرتفع به مناطق پایین دست استفاده می شده اند. قنات ها از هزاران سال پیش در ایران استفاده می شده اند و تا به امروز نیز در برخی مناطق ایران مورد استفاده قرار می گیرند.

کانال های آبی: کانال های آبی برای انتقال آب از رودخانه ها به شهرها و مزارع استفاده می شده اند. یکی از مشهورترین کانال های آبی در ایران باستان، کانال داریوش است که در تخت جمشید ساخته شده بود.
سیستم های فاضلاب: سیستم های فاضلاب برای جمع آوری و دفع فاضلاب از خانه ها و اماکن عمومی استفاده می شده اند. یکی از قدیمی ترین سیستم های فاضلاب شناخته شده در ایران در شهر سوخته در سیستان و بلوچستان کشف شده است.
جنس لوله های مورد استفاده در ایران باستان:

سفال: لوله های سفالی یکی از رایج ترین نوع لوله های مورد استفاده در ایران باستان بوده اند. این لوله ها از خاک رس ساخته می شدند و سپس در کوره پخته می شدند.

سنگ: لوله های سنگی نیز در برخی از مناطق ایران باستان استفاده می شده اند. این لوله ها از سنگ تراشیده می شدند و به دلیل استحکام بالا برای انتقال آب در مسافت های طولانی مناسب بودند.

آهک: لوله های آهکی نیز در برخی از مناطق ایران باستان استفاده می شده اند. این لوله ها از آهک و آب ساخته می شدند و به دلیل مقاومت در برابر آب برای انتقال آب آشامیدنی مناسب بودند.

تاریخچه لوله کشی آب در ایران باستان

اهمیت لوله کشی در ایران باستان

لوله کشی در ایران باستان نقش مهمی در توسعه کشاورزی، صنعت و زندگی روزمره مردم داشته است. سیستم های لوله کشی به مردم امکان می داد تا به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشته باشند و مزارع خود را آبیاری کنند. همچنین این سیستم ها به توسعه صنعت و رونق اقتصادی کمک می کردند.

ایرانیان، پیشگامان لوله‌کشی در جهان

با وجود آنکه بسیاری از کشورها در زمینه لوله‌کشی آب شهری مدرن سابقه‌ای طولانی دارند، شواهد تاریخی نشان می‌دهد که ایرانیان باستان پیشگامان استفاده از سیستم‌های لوله‌کشی در سازه‌های خود بوده‌اند.

در دوره ساسانیان، ایرانیان از فناوری‌های علمی و پیچیده‌ای برای لوله‌کشی شهرها و آبیاری کشاورزی استفاده می‌کردند. اولین لوله‌های آب که به نام “ساروج” شناخته می‌شدند، توسط ساسانیان ساخته شد. ساروج ترکیبی از آهک، گچ، سفیده تخم مرغ و مواد دیگر بود که علاوه بر ساخت لوله، برای اتصال قطعات سفالی لوله‌کشی و جلوگیری از نشتی نیز به کار می‌رفت.

علاوه بر ساروج، از لوله‌های سفالی به نام “تنبوشه” نیز در سیستم لوله‌کشی این دوره استفاده می‌شد. ایرانیان باستان حتی توانسته بودند با استفاده از لوله‌کشی مارپیچی، آب را به ساختمان‌های بلند نیز انتقال بدهند. تنبوشه‌ها امکان تغییر سایز لوله و هدایت آب با فشار بیشتر به نقاط مختلف را نیز فراهم می‌کردند.

نکات قابل توجه در آب رسانی ایران باستان

ایرانیان اولین کسانی بودند که از سیستم‌های لوله‌کشی در سازه‌های باستانی خود استفاده کردند.
لوله‌های “ساروج” و “تنبوشه” از جمله اولین لوله‌های آب در جهان بودند.
ایرانیان باستان از لوله‌کشی مارپیچی برای انتقال آب به ساختمان‌های بلند استفاده می‌کردند.
سیستم لوله‌کشی در دوره ساسانیان نشان‌دهنده دانش و مهارت بالای ایرانیان در زمینه مهندسی آب بود.

سیستم آبرسانی شوشتر در ایران باستان

سیستم آبرسانی شوشتر که به عنوان “شاهکار نبوغ خلاق” در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، مجموعه‌ای به هم پیوسته از پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست‌کند و تونل‌های عظیم هدایت آب است که قدمت آن به دوران هخامنشیان و ساسانیان می‌رسد.

این سیستم با استفاده از نیروی جاذبه، آب رودخانه کارون را به دو بخش تقسیم می‌کرد و سپس آن را به مناطق مختلف شهر، زمین‌های کشاورزی و آسیاب‌ها هدایت می‌کرد.

بخش های سیستم آب رسانی شوشتر

پل‌ها: پل‌های متعددی مانند پل شادروان، پل بند گرگر و پل شوشتر بر روی رودخانه کارون ساخته شده بودند که علاوه بر عبور و مرور، وظایف دیگری مانند کنترل جریان آب و هدایت آن به کانال‌ها را نیز بر عهده داشتند.
بندها: بندهایی مانند بند میزان و بند شرابدار برای انحراف آب رودخانه به کانال‌ها و کنترل سطح آب استفاده می‌شدند.
آسیاب‌ها: آسیاب‌های آبی متعددی در این سیستم وجود داشتند که از نیروی آب برای آسیاب کردن گندم و سایر غلات استفاده می‌کردند.
آبشارها: آبشارهای مصنوعی مانند آبشارهای پل بند گرگر، علاوه بر زیبایی، به اکسیژن‌رسانی به آب و خنک شدن آن کمک می‌کردند.
کانال‌ها و تونل‌ها: شبکه‌ای از کانال‌ها و تونل‌های زیرزمینی آب را به مناطق مختلف شهر و زمین‌های کشاورزی هدایت می‌کردند.

مزایای سیستم آب رسانی شوشتر

این سیستم آبرسانی، امکان استفاده بهینه از آب را برای کشاورزی، شرب و صنعت فراهم می‌کرد.
به آبادانی و رونق اقتصادی منطقه کمک می‌کرد.
از فرسایش خاک جلوگیری می‌کرد.
به خنک شدن شهر در فصل‌های گرم سال کمک می‌کرد.

سیستم آبرسانی شوشتر به عنوان یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های آبرسانی در جهان باستان، نشان‌دهنده دانش و مهارت بالای ایرانیان در زمینه مهندسی آب و مدیریت منابع طبیعی است. این سیستم تا به امروز نیز به عنوان یک سیستم آبیاری سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به عنوان نمادی از خلاقیت و نوآوری ایرانیان در تاریخ ثبت شده است.